کد مطلب:32021 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:22

گنجینه پرسمان » اعتقادات

عقيدة اباضيه دربارة تولّي و تبرّي چيست؟

اباضيه «تولّي» و «تبرّي» را جزء مذهب خود ميدانند. اين دو عنوان ريشه در كتاب و سنت دارد و هر مسلماني اجمالاً آن را قبول دارد اما برداشت اباضيه از اين دو مفهوم با برداشت ساير مسلمانان فرق دارد كه ما با نقل عباراتي از كتاب هاي
آنها آن را بيان ميكنيم:
اصل ولايت به معني موافقت در دين است.پس هر كسي كه در دين با تو موافق است دوست توست چه موافقت او را بداني يا نداني چه آنكه تو به خاطر خطايي كه از او ديدهاي در ظاهر از او بيزاري بجويي در حالي كه او توبه كرده و از آن كار پشيمان شدهاست. پس ملائكه(ع) دوستان ما هستند زيرا آنان دراصل فرمانبرداري با ما موافقند و همين طور امتهاي گذشته دوستان ما هستند زيرا هرچند دستورات الهي به حسب شرايع مختلف، فرق دارد، اما دين خدا همان اسلام يعني فرمانبرداري مطلق از احكام خداوند است.
پس بدان كه از جمله چيزهايي كه مسلمانان بدان پايبندند و آن براي آنها لازم است، دوستي و محبت با دوستان خدا و دشمني با دشمنان خدا و تبرّي از آنهاست. پس توّلي هر مؤمني واجب است و اين وجوب با براهين قطعي به اثبات رسيدهاست اما تبرّي نيز مانند تولّي واجب است.بنابراين تبرّي از فاسقان به طور عموم، چه مشركان در دين چه كافران در نعمت واجب است. پس تبرّي از آنها به بيان صريح كتاب عزيز و سنت مطهر واجب است.
جامعة اسلامي پاكيزهتر از آن است كه مسلماني در آن مرتكب گناهي شود و ديگران دربارهاش سكوت پيشهكنند و پيش از توبه و استغفار او و پيش از پرداخت كفّاره گناه در صورتي كه آن گناه كفاره داشتهباشد، محبت او را به دل بگيرند.
اين مسأله از جمله مسائلي است كه اباضيه را از ديگر گروههاي اسلامي متمايز ميسازد. چون آنها با مؤمن پرهيزگار و مجرم خطاكار يكسان برخورد نميكنند و ميگويند: جامعه اسلامي بايد حقيقت را براي تكتك افرادش بشناساند و با وسايل تربيتي كه اسلام براي تربيت جامعه اسلامي در نظر گرفته مانند امر به معروف و نهي از منكر و اعراض از پشت كردگان به خدا، به تهذيب سركشان و هدايت منحرفان و تربيت متذرّعان (متذرع به كسي گفتهميشود كه مادرش عرب و پدرش غير عرب باشد و در اينجا منظور كسانياند كه در خانه تربيت درستي ندارند ) اهتمام ورزند.
از انصاف به دور است كه ما از گناهكاران چشم بپوشيم و آنها را با مؤمنان نكوكار در يك صف قرار دهيم بلكه بايد گناهكار را از گناه بازداريم و تا مادامي كه به راه خدا بازنگشتهاست، دشمني خود را به او يادآورشويم و با او وصالحان برخورد يكسان نداشتهباشيم، محبت و طلب مغفرت و نيك رفتاري كه ما نسبت به كسي كه او در نهان و آشكار خدا را در نظر ميگيرد و در هر خطاي صغيره و كبيره به او باز ميگردد و حدود الهي را محترم ميشمارد و از آن تخطي نميكند، در پيش ميگيريم از او دريغ داريم «و ليجدو افيكم غلظه» توبه/123 [كفار بايد از شما درشتي و تندي را حس كنند.]
اباضيه گناهكاران را خارج ار دين نميدانند و آنها را به شرك محكوم نميكنند، اما برائت و دشمني و اعلام اين دشمني به آنها را واجب ميدانند تا آنكه از معصيت دست برداشته به خدا بازگردند (علي يحيي معمر: الاباضيه في موكب التاريخ، الحلقه الاولي/83ـ87).
اين بود خلاصهاي از آنچه كه اباضيه در مسأله تولّي و تبرّي وتوقف ذكر كردهاند.
بررسي:
گمان نميكنم كسي كه با كتاب و سنت آشنايي يا با آن حشر و نشر دارد منكر وجوب تولّي و تبرّي باشد زيرا اين دو منبع اساسي، از دستور به تولّي پيامبر ومؤمنين و تبرّي از مشركين و اهل كتاب و خطاكاران پر است.
دوستي و دشمني از ظواهر وحالات نفساني است كه در حال حيات، آثار آن در اعضا و جوارح آشكار ميگردد. برخورد با گناهكاران با چهرة خشمگين از آثار اين حالات است. تا اينجا هيچ اشكالي نيست.
اما سخن جاي ديگري است كه توجه به آن ضروري مينمايد و آن اينكه تبرّي از مسلمان گناهكار ذاتاً امر مطلوبي نيست بلكه هدف از آن، بازگرداندن گناهكار به ميدان طاعت و پيوند او بانيكان امت است. بنابراين تبرّي از مراتب امر به معروف ونهي از منكر بوده و وجوبش داير مدار شرايط آن است. يكي از شرايط آن اين است كه تبرّي درمهار چموشي گناهكار و منع او از پيمودن مسير گناه، مؤثر باشد.
اما رفتار وسختگيري كه زمين را بر گناهكار تنگ گرداند اين نوع رفتار با گناهكاري كه تنها يكبار مرتكب گناه شدهاست، از عظمت اسلام به دور است.چگونه ميتواند چنين باشد در حالي كه خداوند سبحان از زبان حاملان عرش، همانهايي كه براي توبهكنندگان ورهروان راه خطا طلب غفران ميكنند، اين گونه ميفرمايد:« ربنا وسعت كل شيء رحمهً» (غافر:7
]پروردگار ما كسي است كه رحمتش همه چيز را فرا گرفته. [و خداوند سبحان ميفرمايد: «و لاتيأسوا من روح الله انه لا ييأس من روح الله الا القوم الكافرون» يوسف/87 [از رحمت خداوندنا نااميد نشويد چون از رحمت او جز كافران، نااميد نميشود.] و باز خداوند سبحان ميفرمايد: «قال ومن يقنط من رحمه ربّه الاالضالون» حجر/56 [گفت: از رحمت پروردگارش جز گمراهان، نااميد نميشوند.] ونيز ميفرمايد: «قل ياعبادي الذين اسرفوا علي انفسهم لاتقنطوا من رحمه الله اٍنّ الله يغفر الذنوب جميعاً انه هو الغفور الرحيم» زمر/53 [به آن دسته از بندگان كه بر خويشتن بد كردند بگو كه از رحمت خدا نااميد نشويد زيرا خداوند تمامي گناهكاران را ميبخشد. او بخشنده و مهربان است.]
اين وعده ها و دعوت گناهكاران به وادي غفران و نهي از نااميدي از رحمت خداوند كجا و كلام اين گوينده كجا؟ اباضيه هر چند در شيوة خود افراطي نيستند اما در مساَله برائت از گناهكار تحت هر شرايط، دچار نوعي افراط شدهاند و اين بر اهل خرد پوشيده نيست. علاوه براين، تبرّي آنطور كه در كلام اين گوينده آمدهاست تنها با زندگي قبيلهاي و جامعههاي كوچك سازگاري دارد و هرگز در جوامع بزرگ كه فاسقان و عادلان در تمامي اجتماعات ومجالس در كنار هم حضور دارند عملي نيست و اين بر اهل خرد پوشيده نيست.

---

فرهنگ عقايد و مذاهب اسلامي ج 5
آية الله جعفر سبحاني